Paragraaf 2: Duurzaamheid

Spoor Hernieuwbare energie en energieoplossingen

Om aan de doelen van de ‘Routekaart Groningen CO2-neutraal 2035’ te voldoen zetten we in op hernieuwbare energie. Verder kijken we naar energieoplossingen die bijdragen aan onze doelen. Dit spoor valt uiteen in zon, wind, biomassa, waterstof en Making City.

Relevante ontwikkelingen

Zon
De gemeente Groningen heeft al jaren een proactief zonnepanelenbeleid. In 2021 zijn de beleidskaders Zon op Daken en Zonneparken vastgesteld. Daarin is vastgelegd dat voor de invulling van de hernieuwbare energieproductieambitie met de huidige kennis van zaken ten minste voor 950 MWp aan zonnepanelen binnen de gemeentegrenzen in 2035 moeten zijn geïnstalleerd. Dat komt overeen met ongeveer 2,2 miljoen zonnepanelen. Die zonnepanelen worden bij voorkeur aangelegd op daken. Niet elk dak is geschikt voor zonnepanelen. 450MWp op daken in 2035 is realistisch haalbaar. Dat betekent dat de overige 500MWp in zonneparken gerealiseerd moet worden.

Tot 2021 ging het goed met de ontwikkeling van de groei van zonnepanelen in Groningen. Het aantal geïnstalleerde zonnepanelen was elk jaar boven verwachting groot en overschreed de ambitie en prognose. In 2022 was het kantelpunt bereikt. In 2022 bleef het werkelijk aantal geïnstalleerde panelen achter bij de verwachting. Door de hoge energieprijzen installeerden weliswaar een recordaantal huishoudens zonnepanelen op hun woningen, maar het aantal zonnepanelen op bedrijfsdaken en in zonneparken bleef fors achter bij de verwachting.
Een van de voornaamste reden van deze stagnatie is dat er voor veel bedrijven geen ruimte meer is op het elektriciteitsnet om hun zonnedaken aan te sluiten (netcongestie). De capaciteit van het net is bereikt en bedrijven moeten lang wachten op een nieuwe aansluiting. De komende jaren zal dit probleem niet opgelost worden. De capaciteit in woonwijken is vooralsnog genoeg en kan de groei van zonnepanelen aan. Uitzonderingen op kleinschalig niveau daargelaten. De verwachting is dat dit wel een probleem gaat worden op termijn naarmate er meer warmtepompen en elektrische auto’s komen. Voor verdere toelichting verwijzen we u naar het thema netinpassing verderop.

Stand van zaken lokale zonneparkinitiatieven

Zoals toegezegd met de vaststelling van het raadsbesluit Beleidskader Zonneparken, hierbij een tussentijdse update van de stand van zaken van lokale initiatieven voor zonneparken.

Vanaf november 2021 t/m februari 2023 hebben vijf initiatiefnemers hun ideeën voor een lokaal zonnepark kenbaar gemaakt aan de gemeente. Eén initiatief kon niet doorgaan vanwege een andere ruimtereservering op het betreffende perceel. Een tweede initiatief kon niet doorgaan omdat de grondeigenaar geen medewerking wilde verlenen. Bij de drie overige initiatieven loopt nog het onderzoek naar de haalbaarheid. Vanwege afspraken met initiatiefnemers over de vertrouwelijkheid kunnen wij in dit stadium (nog) geen uitspraken doen over de locaties en de identiteit van de initiatiefnemers.

Daarnaast hebben drie energiecoöperaties interesse geuit in het exploiteren van zonnecarports boven openbare (gemeentelijke) parkeerterreinen. Wij beraden ons op dit moment op wat de juiste exploitatievorm is van deze publieke terreinen.

Stimulering zonne-energie
De groei van het aantal zonnepanelen is sterk afhankelijk van nationaal beleid en autonome ontwikkelingen. De invloed van de gemeente is beperkt. Op nationaal en regionaal niveau (provincie en de RES) lobbyen wij voor stimulerende maatregelen en regelgeving. Met ons Programma Groningen Stroomt Door nemen we samen met de netbeheerder Enexis en de bedrijvenverenigingen belemmeringen van de netcongestie weg. Waar we wel invloed op hebben grijpen we in. Zo ontwikkelen we zelf de zonneparken Meerstad-Noord en Westpoort waarbij sociaal eigenaarschap in combinatie met betrokkenheid van de directe omgeving het leidend principe is. Bij Meerstad-Noord hebben we in 2022 een uitgebreid participatieproces doorlopen. We bieden lokale initiatieven de ruimte om kleine zonneparken te ontwikkelen. Daarnaast voorzien wij onze eigen gebouwen en scholen van zonnedaken en werken we aan de realisatie van zonnecarports boven grote parkeerterreinen, zoals de P+R terreinen.

Prognose zonne-energie 2026
We verwachten in 2023 nog een forse groei van zonnepanelen op woningen. Woonwijken hebben over het algemeen (nog) niet te maken met netcongestie. Na 2023 verwachten we dat de groei zal afvlakken. Het ‘laaghangend fruit’ (realiseren van zonnepanelen op makkelijke daken) is dan inmiddels geplukt. Ook zal de geleidelijke afbouw van de salderingsregeling het duurder en daardoor minder aantrekkelijk maken om zonnepanelen te installeren op daken van woningen. Op bedrijventerrein verwachten we door de netcongestie tot 2026 weinig groei van zonnepanelen op daken.

Tussen 2023 en 2026 zullen enkele nieuwe zonneparken op Roodehaan en zonnepark Fledderbosch in Garmerwolde in gebruik worden genomen. Met een totaal vermogen van 175MWp wordt hier forse stappen gezet, maar blijft vooralsnog eveneens fors achter op de ambitie.

Prognose zonne-energie 2030 en verder
De geschiedenis leert ons dat de ontwikkelingen op het gebied van de energietransitie algemeen en zonnepanelen specifiek zich moeilijk laten voorspellen. Het is dan ook lastig om een prognose te geven van zonne-energie in Groningen in 2030 en verder. Voor 2035 zijn geen prognoses op te stellen.
Algemene trend is dat zonder ingrijpen het aantal zonnepanelen op daken in 2030 fors achterblijft op de ambitie. Met de realisatie van zonnepark Meerstad-Noord en Westpoort is de verwachting dat de ambitie voor zonneparken in 2030 min of meer in lijn ligt met de ambitie.

Wind
Sinds het vaststellen van het windbeleid (Windkracht Groningen en 10 Windregels Ten Boer) is op basis van een uitvoerige verkenning in afstemming met een klankbordgroep een zoekgebied voor de opwek van windenergie binnen onze gemeentegrenzen geïdentificeerd, waarbij de vergunningsbevoegdheid grotendeels naar de gemeente is gedelegeerd. Dit zoekgebied betreft Roodehaan waar nu 6x 2,5 MW windmolens in lijnopstelling zijn geprojecteerd. Inwoners van dit gebied hebben zich daarbij verenigd in de energiecoöperatie MDEC. In samenwerking met de MDEC ontwikkelt de gemeente Windpark Roodehaan.

Halverwege 2021 heeft de Raad van State gesteld dat de AMvB voor windparken (regels voor geluid, slagschaduw en externe veiligheid) niet op de juiste manier tot stand is gekomen en niet meer gehanteerd mag worden. Ook staat in het regeerakkoord dat er een heldere afstandsnorm wordt vastgesteld tussen windturbines en woningen. Dit wordt nu gezamenlijk uitgewerkt en leidt naar verwachting in de loop van 2024 tot nieuwe milieuregels. Dit kan bepalend zijn voor het ontwerp van windpark Roodehaan. We richten ons de komende tijd op verdere uitwerking van de samenwerking met MDEC, in afwachting van de nieuwe milieuregels.

Participatiekader

In 2022 hebben we diverse gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen voor het opstellen van een participatiekader voor zon- en windparken. Hierin regelen we niet alleen op welke manier inwoners kunnen meepraten of meedenken over een zon- of windpark. Maar we geven ook duidelijke richtlijnen op welke manier zij financieel kunnen profiteren van de aanwezigheid van een energiepark in hun directe omgeving. In 2023 zal het participatiekader Energieprojecten ter inzage gelegd worden.

Biomassa
Binnen het energieprogramma is ‘biobased economy’ een wat smaller spoor als dit strikt op de energietransitie wordt betrokken. Een aantal innovaties die in Groningen plaatsvinden zijn echter wel degelijk relevant voor de toekomstige energievoorziening. In Groningen ‘groengashoofstad’ worden door verschillende partijen grote hoeveelheden groen gas geproduceerd uit organische reststromen en vaak is energieproductie de eerste stap in het benutten van organische restproductie en leidt deze toepassing regelmatig tot hoogwaardiger toepassingen. Er is een sterke verwantschap tussen biobased en circulaire economie. Voor de begroting 2024 onderzoeken we of we doelstellingen uit de routekaart circulair beter kunnen verbinden met het spoor biobased economy.

Projecten 2022

• Diverse onderdelen uit de uitvoeringsagenda Groningen Circulair zijn opgestart;
• Een belangrijk deel van de biomassa die vrijkomt uit het beheer van de gemeente wordt omgezet in energie en compost, we hanteren hierbij de waardepiramide dus we gaan voor de meest hoogwaardige benutting van biomassa;
• Ons afvalbeleid is erop gericht zoveel mogelijk deelstromen uit huishoudelijk afval in te zetten als bruikbare grondstof;
• We zijn met onze routekaartpartners actief bezig met het vergroten van de groengas productie;
• Samen met onze afvalverwerker Omrin zijn we gestart met de voorbereiding van een biomassaverwerkinsinstalatie op het terrein van ARCG waar compost en groen gas geproduceerd gaan worden
• Het zonthermiepark Dorkwerd zorgt ervoor dat de ooit gedachte biomassa centrale op Zernike overbodig is geworden en dus niet gebouwd gaat worden.

Waterstof
Als Hydrogen Valley speelt de regio Groningen een sleutelrol in de toepassing van waterstof in mobiliteit, klimaattransitie en economische ontwikkeling. De gemeente Groningen is betrokken bij verschillende regionale, nationale en Europese waterstofprojecten en -initiatieven.

We hebben een actieve rol in verschillende Europese waterstofprojecten. We doen hiermee vooral op het gebied van mobiliteit nuttige ervaring op. Zo hebben we een deel van ons wagenpark inmiddels met inzet van waterstof emissievrij kunnen maken. Hiermee dragen we ook bij aan kennisontwikkeling en innovaties in onze regio. Groene waterstof is naar verwachting echter onvoldoende voorradig om een rol van betekenis te spelen in het aardgasvrij maken van de gebouwen in onze gemeente in de periode tot 2035.

• Europees project Heavenn is inmiddels in volle gang:
• Met ongeveer 30 partners, met name uit de regio, werken we aan de ontwikkeling van de waterstofeconomie in Noord-Nederland;
• Een deel van ons wagenpark wordt omgebouwd naar waterstof. Hiermee wordt ons wagenpark verder verduurzaamd. De focus ligt op transport naar de binnenstad. Bijvoorbeeld door de aanschaf van meer vuilniswagens en veegwagens op waterstof.
• Als gemeente nemen we tevens deel aan het Interreg North Sea project Hytrec2. Onze bijdrage in dit project bestaat onder andere uit enkele waterstof personenwagens, busjes, vuilniswagens en een werkboot op waterstof. Mede vanuit dit project zal tevens een documentaire gemaakt worden die in 2022 getoond zal worden bij RTL Transportwereld;
• Daarnaast nemen we deel aan het Interreg North West Europe project HECTOR. Binnen dit project schaft de gemeente een vuilniswagen aan op waterstof. Trainingen van het personeel vormen een belangrijke schakel in het goed laten functioneren van de voertuigen;   

Making City
Making City is een groot Europees subsidie project waarbij we innovatieve, veelal energie gerelateerde, oplossingen demonstreren in de praktijk. Het project is gestart in december 2018 en loopt tot december 2023. Naast de samenwerking met vele Europese partners werken we samen met 10 lokale partners. Hierbij werken we aan de volgende thema’s:

• Demonstreren van innovatieve technische toepassingen in het kader van de energietransitie;
• Nieuwe business modellen en financiering;
• Bewonersparticipatie in het kader van de wijkgerichte aanpak;
• Wet en regelgeving en lokaal beleid;
• ICT en Urban data;
• Monitoring en evaluatie;
• E-mobility en netstabiliteit;
• Communicatie en Disseminatie.

Netinpassing
Het elektriciteitsnet in Nederland raakt vol. Vanwege de enorme aanwas van zon- en windparken (in het kader van de Regionale Energiestrategie) is het aansluiten van dergelijke projecten een steeds vaker voorkomend probleem, ook wel invoedingsschaarste genoemd. Grootschalige duurzame opwek wordt/is vaak gevestigd op perifere locaties, waar netcapaciteit beperkt is. Steeds meer verplaatst de problematiek zich naar de stedelijke omgeving: veel ‘zon-op-dak-projecten’ kunnen niet aangesloten worden vanwege het gebrek aan netcapaciteit en sinds kort doemt een nieuw probleem op: afname-schaarste. Vanwege de alsmaar oplopende druk op het elektriciteitsnet, waaronder elektrificatie, komt ook de afnamekant onder druk te staan: in dat geval zijn afnemers (bedrijven, woningen) niet meer in staat verder te verduurzamen, uit te breiden of nieuw te bouwen.

Om de huidige netproblematiek het hoofd te bieden is een strategie nodig voor de lange termijn, net als een concrete aanpak voor de korte – en middellange termijn. Ondanks het relatief nieuwe fenomeen, wilden we op beide fronten significante progressie boeken.

Groningen Stroomt Door
Invoedings- en afname-schaarste zijn problemen die elkaar bij een gebiedsgerichte aanpak kunnen (ver)helpen en daarmee verminderen. Daarvoor is een concreet plan van aanpak noodzakelijk, waarbij inzichtelijk wordt gemaakt hoe gebieden optimaal gebruik kunnen maken van hun opwek- en afname, zodat we niet alleen toekomstbestendige investeringen kunnen doen, maar ook zorgen dat het huidige vestigingsklimaat voor bedrijven aantrekkelijk blijft. Groningen Stroomt Door (verder: GSD) is een samenwerkingsverband tussen Enexis, Gemeente Groningen, Entrance en het Groninger Bedrijfsleven die voorgenoemde problematiek te lijf wil gaan. Inmiddels staat GSD concreet in de steigers: er is een projectorganisatie opgebouwd met de samenwerkende partijen en verschillende pilots staan op het punt van beginnen (Q1 2023). Achter de schermen wordt hard gewerkt aan het opzetten van een database om de eerdergenoemde inzichtelijkheid te creëren. Bovendien is er een startmoment gepland om zoveel mogelijk media-aandacht te genereren. GSD valt of staat bij de animo vanuit het bedrijfsleven om aan te haken.

Lange Termijn
Grootschalige uitbreiding van het huidige elektriciteitsnet is een randvoorwaarde om de energietransitie optimaal te faciliteren. We zijn voortdurend in gesprek met onze netbeheerders (TenneT/Enexis) om te kijken waar we het snelst het elektriciteitsnet kunnen uitbreiden. Onze eerste focus ligt daarbij op Meerstad Noord, met de realisatie van een nieuw hoog- en middenspanningsstation. De investeringsbeslissing hiervoor is in 2022 door TenneT genomen, dus ligt nu de focus op de samenwerking om de realisatietermijn zoveel mogelijk naar voren te halen. De huidige planning is dat het HS/MS-station in 2028 operationeel is. Dat zou een halvering zijn van de reguliere doorlooptijd, maar we proberen deze nog een jaar naar voren te halen. Zo wordt het HS/MS-station integraal onderdeel van de gebiedsontwikkeling bij Meerstad (inclusief zonnepark) en kan ook woningbouw en bedrijvigheid in Meerstad zelf optimaal aangesloten worden. De planprocedure hiervoor doorlopen we gezamenlijk, net als de communicatie richting derden. De gemeente heeft hierin een voortrekkersrol.

De huidige netproblematiek is complex en vraagt een ‘hands-on-mentaliteit’ op zowel korte als lange termijn. Als gemeente proberen we hier handen en voeten aan te geven, door proactief in te zetten op korte – en lange termijn. Dat is een weg van de lange adem, maar de eerste stappen zijn gezet.

Fonds energietransitie
Het hoofddoel van het Fonds Energietransitie (FET) is het verstrekken van subsidies en leningen om te verduurzamen. Het FET wordt gevoed door structurele resultaten uit zonneparken en windmolens die we gaan ontwikkelen via de exploitatiemaatschappij. Maar ook incidentele bijdragen zoals de door de gemeenteraad beschikbaar gestelde € 2 miljoen voor energiearmoedebestrijding, rijksbijdragen, fondsen en andere subsidies die voor de energietransitie zijn komen in dit fonds terecht.

In het Raadsbesluit Inrichting Fonds Energietransitie (2022) is uitgewerkt hoe we met ons Fonds Energietransitie de eerste stappen zetten in de bestrijding van energiearmoede. Om te zorgen dat het bij de mensen terecht komen die te maken hebben of kunnen krijgen met energiearmoede, richten we ons met dit besluit in eerste instantie op de particuliere huiseigenaren, die niet in aanmerking komen voor overige financiering om te verduurzamen. Besloten is om voor een maximum van € 10 miljoen aan deze groep leningen te verstrekken, waarbij de beschikbare € 2 miljoen de structurele (rente-)lasten en de verwachte risico’s dekken. De energieadviseurs bieden, indien de voorwaarden van toepassingen zijn, de mogelijkheid voor een lening aan in de gesprekken die ze voeren.

Resultaten en activiteiten